dlaczego reportaż wcale nie jest lepszy od powieści?

czy istnieje literatura lepszego i gorszego sortu? oczywiście, że tak. w zdroworozsądkowym świecie nie poznaje się jej jednak po gatunku, który reprezentuje, lecz po jakości. banał? chyba jednak nie, bo przeczytałam wczoraj tekst, który stoi tezą nad wyraz śmiałą – że reportaż jest lepszy od powieści. uogólnienie to woda na mój młyn, a gdy w dodatku krzywdzi to, z czym w ręku spędziłam pół życia, wygłoszenie stosownego orędzia uznaję za swój wręcz obowiązek

dlaczego reportaż wcale nie jest lepszy od powieści? być może wystarczyłoby wymienić te trzy tytuły: bo pani bovary, wielki gatsby i opowieści z narni. wdajmy się jednak w szczegóły:

czy reportaż rzeczywiście działa mocniej?

wiadomo, jeśli mamy co do czegoś pewność, że naprawdę było, jest to przejmujące już na starcie. a to akurat oznacza, że reportaż ma łatwiej, i że główną troską autora jest w tym przypadku niezmarnowanie potencjału płynącego z reguł gatunku. jeśli nie zepsuć się uda, książka prawdopodobnie mocno zadziała na czytelnika. ale niekoniecznie mocniej od fikcji. w druzgocącym tekście, do którego mój wpis się odnosi, sugeruje się także (bo nie wierzę, że można to myśleć naprawdę), że powieść nie może rozgrywać się na ziemi, jaką znamy, a jej bohaterowie powinni potrafić latać, oddychać pod wodą i porozumiewać się za pomocą kolan czy włosów. czyżby więc stendhal wypadł sroce spod ogona wraz ze swoim stwierdzeniem, że „powieść jest jak zwierciadło, przechadzające się po gościńcu, które odbija to lazur nieba, to błoto przydrożnej kałuży”? co z emilem zolą? czy jego germinal rzeczywiście jest w czymkolwiek gorszy niż ciemność héctora tobara tylko dlatego, że nie przydarzył się górnikom naprawdę? nie, bo choć nie powstał na faktach, to zdecydowanie mógł, i także niesie w sobie prawdę. tyle że wymyśloną. „mnie wyrażenie nie zdarzyło się naprawdę czyni niemal zawsze czytelniczym impotentem” – pisze rafał z czytamrecenzuje.pl. hej, rafał, czy do kina chodzisz wyłącznie na filmy dokumentalne?

czy reportaż wymaga więcej przygotowania?

sądzę, że olga tokarczuk, wspominając kilkuletnią pracę źródłową nad księgami jakubowymi, trochę by się na ten argument roześmiała. reporterzy piszą o rzeczywistości znanej i zastanej. „pisarz od fikcji, jeśli czegoś nie wie, może sobie wymyślić, reporter musi się dowiedzieć”. ten domniemany komfort pisarski mają chyba tylko twórcy fantastyki, bo powieść już od czasów arystotelesa niesie jarzmo zasady mimesis.

czy reportaż wymaga więcej umiejętności?

„rzeczywistość rzadko jest tak barwna jak fikcja”, ale rzadko nie znaczy nigdy i połowa sukcesu reporterskiego polega chyba właśnie na tym, żeby w pozornie szarym życiu dostrzec inną barwę lub odcień chociaż (patrz: magdalena kicińska i jej wspaniała pani stefa). jeśli autor reportaży nie ma do tego nosa, to może powinien zmienić zawód? niektórzy uważają, że praca reportera w ogóle jest prościzną: wystarczy znaleźć bohatera-samograja, a następnie spisać jego słowa w historię. osobiście jestem bardzo daleka od tego sposobu rozumowania: żeby pisać, trzeba mieć wrażliwość większą niż przeciętna, dostrzegać niuanse, potrafić łączyć fakty, być niezależnym intelektualnie. dokładnie to samo dotyczy powieściopisarza. który ma jednak o tyle trudniej, że musi przejąć czytelnika czymś, o czym z góry wiadomo, że się nie stało, ale o tym już było. i zaiste – jego wyobraźnia może zaprowadzić go wszędzie, lecz to przecież oznacza, że na manowce także. na drodze pisarza nie ma drogowskazów. przy reporterskiej ścieżce kilka jednak stoi.

czy reportaż nawet jak jest słaby, to jest dobry?

nie.

czy reportaż jest lepszy dlatego, że polacy są mistrzami reportażu?

bóg, honor, włoszczyzna. czy jeśli byłabym szwedką, musiałabym kochać kryminały tylko dlatego, że szwedzi są ich mistrzami? szczęśliwie zachowania stadne nie są w tym kraju jeszcze obligatoryjne. i żeby nie było, bardzo cenię reporterów za ich społeczne zaangażowanie. ryszard kapuściński napisał kiedyś, że ktoś, kto wykonuje ten zawód musi być z natury nieco lewicowy, przejawiać wrażliwość tego typu, a moje serce bije zdecydowanie po lewej stronie, więc bardzo nam ze sobą po drodze

czy ten wpis oznacza, że warto umierać za powieść, a za reportaż już nie? nic z tych rzeczy. sprawa jest bardzo prosta: dobry reportaż jest lepszy niż zła powieść, zły reportaż jest gorszy niż dobra powieść, ale najlepszym rozwiązaniem jest wyśmienite i to, i to, co się przecież wcale nie wyklucza. reporterzy i powieściopisarze mają do dyspozycji dokładnie to samo tworzywo: 32 litery alfabetu. czy sensownie je sklecą? zależy od nich samych. bo – umówmy się – muzy nie istnieją

sądzę jednak, że wszyscy to wiemy, a rafał swój „niejako programowy” tekst (dość niezdarny, więc z dwojga złego niech już lepiej będzie niezdarnym fejkiem) napisał po to, by zainicjować dyskusyjkę o literaturze, o którą kłócić się jest cudnie i trzeba i ja zawsze chętnie. dorzuciwszy swoje trzy grosze mogę spokojnie wrócić do czytania. jest to – uwaga – reportaż (Ganbare! Warsztaty umierania Katarzyny Boni)